Uit recente cijfers blijkt dat er onder ouderen veel eenzijdige fietsongelukken voorkomen. Wat maakt hen zo kwetsbaar? Neurowetenschapper Erik Scherder legt uit hoe factoren zoals evenwicht, reactievermogen en snelheid een rol spelen.
Erik Scherder is hoogleraar neuropsychologie en sinds 1995 verbonden aan de Vrije Universiteit. Daarnaast is hij als hoogleraar bewegingswetenschappen verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en ontving hij in 2021 een eredoctoraat aan de Open Universiteit Heerlen. Hij staat bekend om zijn expertise op het gebied van hersenen, beweging en cognitieve functies.
Door weer en wind op de stadsfiets
Erik fietst zelf dagelijks op en neer naar zijn werk. ’Met mijn kop in de wind, op een normale stadsfiets’, vertelt hij. ’Dat ik 73 ben merk ik op mijn oude fiets helemaal niets van. Het gaat mij net zo goed af als 30 jaar geleden. Misschien zou mijn leeftijd wel een rol spelen als ik op een e-bike zou zitten. Deze fiets is zwaarder en door de ondersteuning bereik je gemakkelijker een hoge snelheid. En dat kan bij ouderen voor problemen zorgen.’
Aantal factoren
Dat er veel eenzijdige ongevallen gebeuren onder oudere fietsers, meestal e-bikers, heeft volgens de hoogleraar te maken met een aantal factoren. ’Allereerst wordt naarmate je ouder wordt je balans slechter’, vertelt Erik. ’Je evenwicht wordt bepaald door je zichtscherpte en je evenwichtsorgaan in het binnenoor. Gaat je zicht achteruit, dan heeft deze samenwerking te lijden en heeft dit effect op je balans. Is het zicht goed, dan nog gaat de balans achteruit. Dat heeft gewoon te maken met ouder worden. Balans wordt namelijk niet alleen bepaald door het evenwichtsorgaan, maar ook door bijvoorbeeld de kleine hersenen. En hersenen hebben nu eenmaal een leeftijdseffect.’
Motorongevallen in vergelijking met e-bike-ongevallen
Veel van de eenzijdige ongelukken onder de e-bikers op leeftijd hebben een dodelijke afloop. Erik: ‘Door de hoge snelheid wordt er een groter beroep gedaan op onder andere reactievermogen, balans, evenwicht, inschattingsvermogen, informatieverwerking en aandachtsspanne. Cijfers laten zien dat het opgelopen letsel van deze groep ouderen overeenkomt met het letsel dat we zien bij motorongevallen. Hierbij moet je denken aan ernstig hersenletsel. De ernst van de opgelopen verwondingen komt dus niet overeen met gewone fietsers. Graag wil ik dan ook gelijk een groot pleidooi houden voor het dragen van een fietshelmdoor e-bikers.’
Inschatting van snelheid
Het inschatten van snelheid is voor een grote groep ouderen moeilijker. ‘In een studie hebben we een proef gedaan waarbij ouderen de snelheid van medegebruikers moesten inschatten. De vraag was: hoe hard denkt u dat de e-biker rijdt? Schat eens in hoelang het duurt voordat de fietser bij punt A is? De snelheid werd onderschat. De verklaring hiervoor is dat deze proefpersonen de e-biker langzaam zagen trappen. De benen bewogen traag terwijl de snelheid groot was. Die combinatie bleek voor veel ouderen lastig. Als de snelheid van de medeweggebruiker moeilijk in te schatten is en deze persoon zit zelf ook op een e-bike, dan snap je dat dit voor problemen kan zorgen.’
Aandachtsspanne
Naarmate de leeftijd toeneemt kan de aandachtcapaciteit afnemen. ’En juist in het verkeer moet je je aandacht kunnen verdelen. ’Informatieverwerking en aandacht kent een leeftijdseffect. Het is een dalende lijn vanaf je 30e. Zeker als je op een e-bike zit en sneller gaat dan op een normale fiets, zijn aandacht en informatieverwerking erg belangrijk. Stel dat je dan ook nog slecht geslapen hebt, stress of haast hebt, dan zijn dat ook nog factoren die meespelen.’
Multifactorieel probleem
Ouder worden heeft effect op meerdere zaken. ’Reactievermogen, het inschatten van snelheid, evenwicht, besluitvorming, informatieverwerking, fysieke krachten en aandachtspanne. Het is dus een multifactorieel probleem’, legt Erik uit. ’Dat maakt oudere personen op een e-bike zo kwetsbaar. En de impact bij een val is groter dan bij jonge fietsers. Hoe je daarmee omgaat komt ook aan bod in de VVN Opfriscursus. Hierbij wordt de kennis fysiek en mentaal opgefrist en daar ben ik groot voorstander van. Mensen zijn trainbaar.’
Heb je een e-bike? Fiets dan in rustig tempo
Welke tips heeft de professor voor ouderen die van fietsen houden? ’Ik zeg altijd: kun je nog gewoon fietsen, blijf dit dan ook doen. De e-bike is gemaakt om het ons makkelijker te maken, maar is niet per se beter voor ons. Zelf trappen levert op alle fronten winst op. Andere tip: train je balans en spieren. Lukt fietsen zonder motortje niet, maar wel met een e-bike? Fiets dan in rustig tempo. Je hoeft niet 25 km per/uur te fietsen. Het gaat om de trapondersteuning, niet om de snelheid. Merk je dat fietsen op een e-bike niet zo goed meer gaat? Neem er dan een wieltje bij en koop een driewieler. Laat je niet afremmen door je leeftijd, blijf bewegen maar doe dat veilig. Kies dan niet voor een fiets die het allemaal juist moeilijker maakt.’
Dit artikel verscheen op 5 juni 2025 bij Veilig Verkeer Nederland
